گزارشی از ناگفته‌ها در سیل استهبان/ آقایان مسؤول استان فارس؛ یک لحظه تصور کنید آن تکه جدا افتاده از جنازه دختربچه یک‌ساله در گل‌ولای سیل، فرزند خودتان بود!/ چرا یک نفر از شما استعفا نمی‌کند؟

یک هفته از حادثه مرگبار سیل رودبال در شهرستان استهبان استان فارس گذشت و به نظر می‌رسد در حالی‌که اغلب مسؤولان با کمترین مسؤولیت‌شناسی مشغول زمان خریدن‌اند، این حادثه تلخ مانند بسیاری حوادث دیگر، بدون عبرت گرفتن، به زودی به فراموشی سپرده خواهد شد.

سیل رودخانه رودبال در منطقه سلطان شهباز شهرستان استهبان استان فارس

 به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ریواس جنوب، جمعه ۳۱ تیرماه، بارش ناگهانی و شدید باران در ارتفاعات شهرستان نی‌ریز و لایزنگان شهرستان داراب، موجب جاری شدن سیل در بستر رودخانه رودبال و طغیان این رود آرام شد و صدها گردشگر را که در یک ظهر گرم و تابستانی دل به آبِ کم‌رمق رودبال و خُنَکای حوالی آن داده بودند، غافلگیر کرد که متأسفانه دست‌کم ۲۲ نفر ازجمله ۱۱ زن، ۸ کودک و ۴ مرد را به کام مرگ کشاند.

این سیل، علاوه بر ۲۲ جان عزیز، چند ده مصدوم و همچنین صدها میلیارد تومان خسارت مالی نیز بر جای گذاشته است؛ حادثه تأسف‌باری که به نظر می‌رسد اگر همت مردم عادی و فداکاری برخی جوانان روستا نبود، فاجعه‌ای به مراتب هولناک‌تر را بر مردم تحمیل می‌کرد!

** نوش دارو پس از مرگ سهراب؟

از آخرین شامگاه تیرماه که ویدئوهای سیل ناگهانی منطقه سلطان شهباز شهرستان استهبان، به ویژه در فضای مجازی منتشر شد و باعث دلهره در دل مردم شد، تکاپوی نهادها و دستگاه‌های مسؤول هم ناگهان دوچندان شد؛ ادارات به حالات آماده‌باش درآمدند و هواشناسی و ستادهای مدیریت بحران دستگاه‌های مختلف هشدارهای پی در پی صادر کردند؛ آنقدر که در برخی موارد این هشدارهای پی‌درپی به حکایت «مارگزیده و ریسمان سیاه و سفید» می‌ماند و به سوژه‌های طنز مردم هم بدل شد!

مقامات استانی و کشوری هم به نوبت پیام‌های تسلیت صادر کردند و یک روز عزای عمومی اعلام شد؛ اما در کنار این پیام‌ها و وعده‌ها و شعارها، هیچ کسی به این پرسش مهم پاسخ نداد که پیش از وقوع حادثه در اصلاح زیرساخت‌ها، پیشگیری، پیش‌بینی صحیح و مدیریت علمی و اصولی بحران، چه کرده است؟

** حضور مسؤولان کشوری و استانی در منطقه سیل‌زده

احمد وحیدی وزیر کشور – محمدهادی ایمانیه استاندار فارس

 یک روز پس از وقوع حادثه، در اقدامی به‌جا، احمد وحیدی وزیر کشور و محمدهادی ایمانیه استاندار فارس به همراه ده‌ها مقام ارشد استانی و کشوری، برای بررسی ابعاد حادثه وقوع سیل به شهرستان استهبان سفر کردند.

وزیر کشور را در سفر به شهرستان استهبان، مهدی جمالی‌نژاد معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی، افشار دارابی مشاور و رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و میکائیل راسخی معاون هماهنگی استان‌های وزیر کشور و همچنین محمدحسن نامی رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، همراهی کردند.

از مقامات استانی هم علاوه بر استاندار فارس، سید کاظم موسوی رئیس کل دادگستری، کاظم اکرمی رئیس کل سازمان بازرسی، یدالله بوعلی فرمانده سپاه فجر، رهام‌بخش حبیبی فرمانده انتظامی استان، مدیران اورژانس، هلال احمر و سازمان آتش‌نشانی و خلیل عبدالهی مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس در مناطق سیل‌زده حاضر شدند.

** واکنش‌های اولیه مقامات استانی و کشوری

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در پیامی به وزیر کشور ماموریت داد ضمن حضور در مناطق سیل‌زده و بررسی آخرین وضع سیل‌زدگان، به قصور و تقصیرهای احتمالی در این حادثه رسیدگی کند.

محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور در تماس تلفنی با استاندار فارس بر ضرورت پیگیری قاطع و سریع حادثه سیل شهرستان استهبان تأکید کرد و از ایمانیه خواست تا با تشکیل کمیته‌ای با ترکیب مسئولان مربوطه، ضمن بررسی دقیق حادثه و تشخیص قصورات احتمالی، خسارات مالی و جانی وارده به مردم در اسرع وقت جبران شود.

محمدباقر قالیباف رئیس مجلس از کمیسیون عمران خواست با قید فوریت گزارش علل وقوع و شناسایی قصورات دستگاه‌های مذکور را ارائه کند.

در استان فارس نیز سید کاظم موسوی رئیس کل دادگستری استان فارس با تأکید بر اینکه مقصران احتمالی حادثه مورد تعقیب و مجازات عبرت آموز قرار خواهند گرفت؛ ترتیبی اتخاذ خواهد شد تا از تکرار چنین حوادث دردناکی جلوگیری شود. وی با اشاره به تشکیل کارگروهی ویژه از نمایندگان دستگاه‌های اجرایی و اداره کل بازرسی استان جهت بررسی ابعاد مختلف حادثه افزود: در این کارگروه، وضعیت تکالیف دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط و میزان قصور احتمالی که منجر به فوت و مصدومیت تعدادی از هموطنان شده پیگیری می‌شود و البته همزمان پیگیری‌های لازم برای جبران خسارت زیان‌دیدگان و کاهش تألمات روحی آنان انجام می‌شود. رئیس کل دادگستری فارس با اعلام مأموریت یک هفته‌ای به دادستان‌های استهبان،‌ نی‌ریز و داراب برای تهیه گزارش جامعی از ساخت و سازها و تصرفات حاشیه و مسیر رودخانه رودبال تأکید کرد: موضوع پس از بررسی وضعیت به مراجع ذی صلاح قانونی ارجاع خواهد شد و در صورت احراز هر گونه اهمال متولیان قانونی نظارت بر حاشیه رودخانه‌ها باید پاسخگوی مقامات قضایی باشد.

کاظم اکرمی رئیس سازمان بازرسی استان فارس هم با یادآوری وظایف این سازمان در بررسی تخلفات احتمالی، گفت: در صورت وقوع قصور یا تقصیر احتمالی از سوی هر یک از دستگاه‌ها، مراتب مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

** شروع پاسکاری‌ها؛ مدیریت بحران کشور توپ را در زمین مردم انداخت!

اما همزمان با صدور دستورهای قضایی در حادثه سیل، برخی مسؤولان شروع به پاسکاری مسؤولیت‌ها کردند؛

خلیل عبدالهی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری فارس زیرساخت‌های استان فارس در مواجهه با بحران‌ها را ضعیف توصیف کرد و گفت: متأسفانه آسیب‌پذیری استان فارس در شرایط بحران بسیار زیاد است که ناشی از زیرساخت‌های این استان است که با اندک باران دچار بحران می‌‌شویم، لذا نمی‌دانیم در استان فارس دعا کنیم باران ببارد یا نبارد! او با اشاره به بارندگی بیش از ۵۰ میلی‌متر در استان‌های همجوار اذعان کرد: در فراشبند ۱۰‌و‌نیم میلی‌متر بارندگی بود که دچار بحران شده‌ایم و در شهرستان داراب نزدیک به ۱۷ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم که یک روستا زیر آب رفت!

یوسف کارگر، فرماندار شهرستان استهبان تلویحاً از هواشناسی انتقاد کرد و گفت: متأسفانه سازمان هواشناسی آن طور که باید هشداری برای وقوع سیل نداده بود.

اما محمدحسن نامی، رییس سازمان مدیریت بحران کشور بدون تأکید بر مسؤولیت‌های نهادها و دستگاه‌های دولتی برای پیش‌بینی و هشدارهای لازم، توپ را در زمین مردم انداخت و گفت: برای این سیلاب پیش‌بینی‌های لازم انجام شده و اطلاع‌رسانی توسط دهیاری‌ها و مردم محلی انجام شد، اما متاسفانه با بی‌توجهی مردم به هشدارهای مربوط همراه شد!

این در حالی است که دست‌کم در حادثه استهبان، با توجه به آفتابی بودن منطقه سیل زده و عدم صدور هشدارهای فراگیر، شاید کمترین تقصیر را بتوان متوجه مردم دانست و بنا به اذعان خود او هم عمده هشدارها از طریق مردم محلی صادر شد و نه نهادهای مسؤول.

** رد هرگونه قصور در پرونده سیل استهبان از زبان استاندار فارس: بررسی عادلانه یا قضاوت زودهنگام؟

اما در حالیکه مقامات قضایی و حتی مقامات ارشد دولت دستورات متعددی برای بررسی کارشناسی موضوع و شناسایی قصور یا تقصیرات احتمالی داده‌اند و هنوز مهلت جمع‌آوری اطلاعات هم به اتمام نرسیده، محمدهادی ایمانیه استاندار فارس در قضاوتی زودهنگام، مدعی شد: «بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته قصوری در وقوع سیل استهبان و نیریز رخ نداده است.»

این در حالی است که وزیر کشور در واکنشی منطقی‌تر به این حادثه گفته بود: « با توجه به حوادث سال‌های ۶۵ و ۸۸، لازم بود از قبل برای ساماندهی منطقه رودبال -که اکنون در دستور کار وزارت کشور قرار گرفته-، برنامه‌ریزی اصولی انجام می‌شد». وحیدی همچنین اضافه کرده که «در صورت نبود ایستگاه هواشناسی لازم است نسبت به نصب آن اقدام شود و همچنین سکوهایی برای استفاده مردم در این تفرجگاه پر رفت و آمد ساخته شود».

استاندار فارس در عین حال اذعان کرد که «برای پیش‌بینی باران‌های نقطه‌ای نیازمند یک شبکه ماهواره‌ای مرکب از ۱۹ ماهواره هستیم که اکنون تنها در آمریکا این شبکه موجود است.»

در همین حال، محمدجعفر ناظم السادات، مدیر مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز گفته است: «ما در دانشگاه شیراز توانایی مدل‌سازی بومی جهت پیش‌بینی آب و هوا را داریم تا از این طریق حوادثی مانند سیل استهبان به حداقل برسد؛ آمادگی خود را برای واگذاری این طرح علمی به سازمان هواشناسی هم اعلام کردیم اما با بی توجهی از این توانمندی استفاده موثری نمی‌شود». این استاد دانشگاه تصریح کرد: «متأسفانه تاکنون هرچه این طرح را به مسئولان استان ارائه کرده‌ایم، پاسخ مناسبی دریافت نکردیم؛ ۲ ماه پیش نیز طرح را به استاندار و رئیس مجمع نمایندگان فارس ارائه دادیم تا کار استارت بخورد و آنها به سازمان برنامه‌ریزی نامه زدند اما سازمان برنامه‌ریزی عنوان کرد که اعتبارات لازم را در اختیار نداریم.»

** کاسه و کوزه بر سر چه کسی شکسته می‌شود؟

وقوع غافلگیری در حادثه سیل استهبان در حالی است که هم در شهرهای دیگر فارس ازجمله دروازه قرآن و شهرک سعدی شیراز و هم در بستر همین رودخانه، تجربه سیل‌های ناگهانی وجود داشت.

اگرچه شاید در سیل فروردین ۹۸ در دروازه قرآن شیراز، یک شهردار غیرهمسو مسؤولیت داشت که تمام کاسه و کوزه‌ها سر او شکسته شود، حالا معلوم نیست کسی پیدا شود که جور ده‌ها مقام و دستگاه مسؤول را بکشد یا خیر.

با این حال، هرچند باید منتظر گزارش‌های رسمی دستگاه‌ها و نهادهای متولی و همچنین قضایی ماند، اما واقعیت آن است که در حادثه سیل استهبان، هرچه باشد پای مسؤولان و دستگاه‌های زیادی در میان است؛ از حریم شکسته‌شده رودخانه رودبال و ضعف مدیریت مناطق گردش‌پذیر گرفته تا خواب زمستانی هواشناسی و مدیریت بحران در چله تابستان!

** هشدار هواشناسی: زرد کم‌رنگ، بیشتر شبیه یک شوخی!

در مورد نقش هواشناسی در این ماجرا، ضیائیان رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا سازمان هواشناسی کشور مدعی شد که هم در هشدار ۲۹ تیر این سازمان و هم در بخش‌های مختلف خبری، کارشناسان نسبت به وقوع بارش‌های رگباری در مناطق جنوبی هشدار داده بودند.

اما این در حالی است که در خود استان فارس، در بخش اطلاعیه‌های وب‌سایت رسمی اداره‌کل هواشناسی، هیچ هشداری طی دو هفته منتهی به حادثه وجود ندارد. گفته می‌شود اخطار سازمان هواشناسی از طریق دیگری صادر شده بود اما نکته جالب این است که همان هشدار مورد ادعا هم هشدار زرد (و نه نارنجی و قرمز) بوده است؛ ضمن اینکه بنا به گفته برخی، اخطار هواشناسی فارس هم معطوف به گرد و خاک بود و نه بارندگی و سیل!

البته مسعود حقیقت، مدیرکل هواشناسی فارس دو روز پیش از حادثه در گفت‌و‌گو با یک خبرگزاری دولت اعلام کرده بود که«با توجه به نقشه‌های هواشناسی به تدریج از اواخر هفته به ویژه در مناطق جنوبی احتمال وقوع بارش های رگباری و رعد و برق پیش‌بینی می‌شود».

اما اگر حتی این مصاحبه با یک خبرگزاری را بپذیریم، آیا این هشدار ملایم با چنین حادثه‌ی مرگباری تناسب دارد؟

** مدیریت بحران: حلال چالش‌ها یا گزارش‌گر حوادث؟

موضوع در حوزه مدیریت بحران استانداری فارس نیز تفاوت چندانی با هواشناسی ندارد؛ اگرچه مدیرکل مدیریت بحران فارس مدعی است اخبار سراسری ساعت ۱۴ جمعه (روز حادثه!) نسبت به وقوع احتمالی سیلاب‌ها هشدار داده بود اما از سوی خود مدیریت بحران استانداری فارس تا پیش از حادثه سیل استهبان اطلاعیه یا هشداری صادر نشد.

در مورد وضعیت مدیریت گردشگری در حاشیه رودبال هم -البته مانند بسیاری مناطق گردش‌پذیر دیگر- بی‌توجهی‌های کلیشه‌ای همچنان آزار دهنده است. قربانیان سیل رودبال همگی از اهالی شهرستان‌های فسا، نی‌ریز، داراب و مناطق دیگر استهبان بودند و هیچ یک از کشته‌شدگان از اهالی روستای محل حادثه نبودند؛ در نتیجه اگر این رودخانه به عنوان یک نقطه گردش‌پذیر (که به قول مقامات مسؤول در روز حادثه بیش از ۲ هزار نفر را به خود جلب کرده بود) از لحاظ مدیریت گردشگری سر و سامانی می‌داشت، یقیناً امکان اطلاع‌رسانی، جلوگیری از ورود افراد و پیشگیری از این حادثه مرگبار وجود داشت.

ضمن اینکه در رودبال، به گفته برخی مردم محلی، حریم عمومی رودخانه از سال‌ها پیش شکسته شده و صاحبان باغ‌هایی که رودخانه را تصرف کرده‌اند، برای ورود مردم به باغ‌ها، هزینه دریافت می‌کنند؛ نتیجه‌ی این وضعیت آشفته، تجمع گردشگران و مردم عادی در نقاطی ناامن و محصور شده در حاشیه رودخانه است.

** ارتباط مسؤولان قطع است، لطفا خودتان به مردم اطلاع دهید!

از سویی دیگر، با توجه به فاصله قابل توجه منطقه سلطان شهباز در شهرستان استهبان تا محدوده بارش‌های سیل‌آسا در ارتفاعات شهرستان نی‌ریز و روستای لایزنگان شهرستان داراب، آیا فرصت کافی برای مقامات محلی، شهرستانی و استانی برای اطلاع‌رسانی فوری نبود؟ آیا حتی پس از وقوع حادثه، امکان انتقال سریع هشدارها بین دهیاران و مسؤولان دو منطقه وجود نداشته است؟ به نظر می‌رسد به جز داد و فریادهای چند جوان روستا، نه تجهیزات کافی برای اطلاع‌رسانی فوری به قربانیان وجود داشت و نه مسؤولان بیداری که این فاجعه را ببینند و از طریق مقامات محلی هماهنگی و اقدامات لازم را برای نجات جان مردم انجام دهند.

** اگر آن بخش کشف‌شده از آخرین جنازه، دختر یک ساله‌ی ما بود…!

 اگرچه بسیاری از پدیده‌های طبیعی به صورت کامل قابل پیش‌بینی دقیق نیستند اما واقعیت این است که برای مواجهه با حوادث طبیعی به مدیریت طبیعی است و نه عملکردهای جزیره‌ای، کُند و پسا حادثه‌ای!

ممکن است برخی با نگاهی ساده و خونسرد به این حادثه، حتی چنین گزارشی را سیاه‌نمایی و نادیده‌انگاری تلاش‌های مسؤولان تلقی کنند اما اگر یک لحظه تصور کنیم آن «تکه»ی کشف شده از آخرین جنازه، دختربچه یک ساله خود ما بود، شاید بتوانیم درک بهتری از تلخی حادثه پیدا کنیم!

** مسؤولانی که از صفحات اینستاگرامی هم عقب‌ترند!

به‌هرروی، روشن است که مقاماتی که اسم رودخانه را هم نمی‌دانند، مدیرانی که آمارها و اطلاعات و هشدارهایشان از صفحات اینستاگرامی و کانال‌های تلگرامی هم عقب‌تر است، مسؤولانی که مانند گردشگرانِ قربانی -البته در اماکن امن و زیبا- در گردش بودند، و دستگاه‌هایی که خود بیش از مردم محلی غافلگیر شده‌اند؛ هیچکدام نمی‌توانند ناجی جان شهروندان در بحران‌ها و حوادث طبیعی و غیرطبیعی باشند.

مسأله این است: مشکل یا کمبود امکانات و پول است که در این صورت باید شعارهای توخالی و بلندپروازی را کنار بگذارید و صادقانه بگویید ما همین حالا داریم از مدل‌های اروپایی و آمریکایی استفاده می‌کنیم و در تأمین تجهیزات لازم برای حفظ جان شهروندانمان دچار مشکل هستیم؛ یا اگر مشکل از عملکرد مدیران و مسؤولان است، پس باید -برای احترام به جان عزیز قربانیان هم که شده- لااقل یکی از شما مسؤولان استعفا کنید!

گزارش از: سجاد بنام

پایان/

-------- در همین زمینه بخوانید:

همه ماجرای کشف حجاب دختران نوجوان در شیراز و واکنش‌های متفاوت مقامات شیراز و فارس (+عکس و فیلم) جای خالی امضای ابراهیم عزیزی و ۵ نماینده دیگر فارس پای درخواست بازگشت طرح صیانت به صحن علنی مجلس رئیس جمهور وارد شیراز شد/ اعلام برنامه سفر برخی از اعضای هیأت دولت به شهرستان‌های فارس