گزارشی از هجوم قاتل خاموش به منزل هزاران ایرانی؛ آمار نگران‌کننده مرگ با گازگرفتگی در کشور؛ هر روز ۲ نفر! / خطر در کمین همه ما نشسته است

ریواس – سجاد بنام:

فصل سرما، با تمامی خوبی‌ها و بدی‌های‌اش، اما یک سوغاتی بد دارد؛ مرگ خاموش! بی‌جهت نیست که مرگ با گاز مونوکسید کربن یا همان گازگرفتگی را قاتل خاموش می‌گویند. مرگی که در سکوت سرد زمستان، نه صدایی دارد، نه بویی و نه رنگی. اما به آسانی و فقط در عرض چند دقیقه، یک خواب شیرین را به خوابی ابدی تبدیل می‌کند و یک خانواده را در غمی عمیق فرو می‌برد.

شاید بهت و سرگشتگی، احساس مشترکِ بسیاری از کسانی باشد که عزیزانشان را به‌دلیل گازگرفتگی از دست داده‌اند؛ آن‌ها غالباً از حال خوب عزیزان خود، تنها دقایقی پیش از خواب ابدی آن‌ها می‌گویند.

«جمال»، یکی از این کسانی است که برادرش را سال گذشته به همین دلیل از دست داده است. وی می‌گوید: «هنوز هم باورم نمی‌شود. برادرم خیلی جوان بود. چند ساعت قبل از خواب، در خانه برادرم کلی با هم درباره‌ی برنامه‌های‌مان حرف می‌زدیم. صبح آن روز کابوس‌وار، وقتی همه‌ی ما، از خواب بیدار شدیم فکر می‌کردیم هنوز خواب می‌بینیم و باورمان نمی‌شد که به این آسانی برادرمان را از دست دادیم!»

اما «محسن»، خود در واپسین لحظات، دو برادرش را از چنگال این گاز مرگبار، نجات داد. وی درباره ماجرایی که آن شب برای خود و دو برادرش پیش آمده، می‌گوید: «مهدی و محمد، در یک اتاق و من در اتاق کناری خوابیده بودیم. نیمه‌های شب با احساس سرگیجه و درد و بی‌حالی شدید در تمام بدنم، بیدار شدم. احساس خاصی داشتم و بلند شدن برایم سخت بود. اما به هر ترتیب خودم را به اتاق دیگر رساندم که متوجه شدم وضعیت دو برادر دیگرم از من بسیار بدتر است. آن‌ها کنار بخاری کوچک قدیمی‌مان نای بیدار شدن نداشتند و به‌نظر می‌رسید سعی می‌کنند به‌سمت بیرون حرکت کنند اما توان کافی نداشتند. فکر می‌کنم مهدی و محمد فقط چند دقیقه تا مرگ فاصله داشتند.»

اما «علی‌فتح» هم که چهار تن از اعضای خانواده‌اش را در یک صبح پاییزی، به‌همین دلیل از دست داده، در گفتگو با ما، به‌سختی از آن روزها می‌گوید: «تازه فصل سرما شروع شده بود و بخاری‌های اتاق‌مان را راه‌اندازی کردیم. اما بعدها فهمیدیم خیلی از اصول نصب بخاری و دودکش‌ها را رعایت نکردیم. حقیقت این بود که چند بار بحث این موضوع شد اما خیلی جدی نگرفتیم. تا اینکه آن کابوس برای ما پیش آمد و پدر و مادر و برادر و خواهرم را از دست دادم. هرگز خودم را نمی‌بخشم؛ تاوان یک بی‌دقتی کوچک، از دست دادن خانواده عزیزم شد!»

آمار نگران‌کننده مرگ با گازگرفتگی در کشور؛ هر روز ۲ نفر!

مسئول روابط عمومی سازمان پزشکی قانونی کشور، آماری در اختیار ما قرار داد. بر اساس این آمار، در ۱۰ سال گذشته (۸۴ تا ۹۳)، دست‌کم ۸۰۷۵ نفر به علت استنشاق گاز سمی منوکسیدکربن جان خود را از دست داده‌اند. سال ۸۶ با ۱۰۲۴ مورد بیشترین و سال ۸۹ با ۴۹۷ مورد کمترین مرگ‌های ناشی از گازگرفتگی را داشته‌اند.

همچنین در سال ۹۴ نیز تا اواخر ماه جاری، بیش از ۳۳۷ نفر بر اثر مسمومیت با گاز منوکسید کربن در کشور جان خود را از دست دادند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حکایت از کاهش ۱۷٫۸ درصدی دارد؛ هرچند باید منتظر ماند که در فصل سرما، این آمار تا کجا پیش خواهد رفت.

روی دیگر گازگرفتگی؛ از اختلالات جسمی و ذهنی تا افت تحصیلی دانش‌آموزان

اما گویا گازگرفتگی تنها گریبانگیران فوت‌شدگان نبوده‌است؛ اسدالله افشین، کارشناس ایمنی با اظهار نگرانی از این آمار، می‌گوید: «در بررسی این آمار باید توجه داشت که هرساله دست‌کم هزاران نفر نیز از چنگال این قاتل خاموش می‌گریزند اما تا پایان عمر خود، با عوارض آن ازجمله اختلالات جسمی و ذهنی دائمی یا موقتی، نواقص عصبی و روانی پیشرفته، فلج عضوی و مغزی و ضعف در قدرت تکلم، بینایی و… دست و پنجه نرم می‌کنند.»

همچنین دکتر علی استادی، فوق تخصص سم شناسی می‌گوید: «تحقیقات نشان می‌دهد استفاده از تأسیسات غیراستاندارد گرمایشی در کلاس‌های درس، یکی از عوامل مهم در افت تحصیلی و اختلالات ذهنی دانش‌آموزان است.»

اما به‌راستی قاتل خاموشِ حدود ۹ هزار از هم‌وطنان‌مان در ۱۰ سال اخیر، از کجا و چطور وارد اتاق خواب آرام آنها می‌شود؟ ریشه‌ی این مرگ، که نه مکان می‌شناسد و نه زمان و در هر جا و هر زمان ممکن است رخ دهد چیست؟ مردم یا مسئولان؛ کدام عامل نقش بیشتری را در زمینه‌سازی برای این عامل جدی مرگ و میر در کشور ما بازی می‌کند؟

قاتل خاموش، چرا و چگونه وارد اتاق هزاران ایرانی می‌شود؟

عباس استاد تقی‌زاده، قائم مقام سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، مشکل را در عدم آگاهی مردم می‌داند و می‌گوید: «مطالعات ما نشان می‌دهد که میان آگاهی از میزان خطر و درک خطر، تفاوت وجود دارد. بیشتر مواقع فکر می‌کنیم خطر برای ما رخ نمی‌دهد و قرار است تنها دیگران در معرض خطر باشند. در صورتی که خطر برای همه وجود دارد و کسانی می‌توانند نجات پیدا کنند که خطر را درک کنند.»

محمدعلی فتح‌الله‌زاده، رئیس روابط عمومی شرکت گاز آذربایجان‌شرقی که استان‌اش همواره در رده‌های بالای آمار تلفات گازگرفتگی قرار دارد، تأکید می‌کند: «مطابق رسالت شرکت گاز استان در خصوص فرهنگ‌سازی، برنامه‌های مختلفی را به اجرا درآورده‌ایم اما همکاری و مشارکت مردم فهیم استان در بکارگیری درست و ایمن از گاز طبیعی، ضروری است.»

محمود قهرمانی، سخنگوی شرکت گاز استان کهگیلویه و بویراحمد نیز می‌گوید: «شرکت گاز، با منابع محدودی که دارد توجه ویژه‌ای به فرهنگ‌سازی در این زمینه دارد و هر ساله اقدامات مختلفی را در راستای آگاهی‌بخشی انجام می‌دهد اما متأسفانه هشدارها و توصیه‌های ایمنی از سوی برخی از شهروندان، تا زمانی‌که برای آنها کار از کار بگذرد، جدی گرفته نمی‌شوند.»

دکتر راضی، معاون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور اظهار می‌دارد: «تامین ایمنی شهروندان از وظایف شهرداری است ولی باوجود توجهی که در دو دهه گذشته به مقوله ایمنی شده است، هنوز کمبودهایی از نظر تعداد ایستگاه، ماشین‌آلات، امکانات و منابع، نیروی انسانی، آموزش و قوانین آتش‌نشانی مطرح است.»

رئیس کارگروه پیشگیری از مرگ های خاموش با تأکید بر مسئولیت بیش از ۱۵ نهاد در پیشگیری از حوادث و ارتقای سطح ایمنی در کشور، می‌گوید: «باید پذیرفت این موضوع، نیازمند وحدت فرماندهی از طریق یک متولی متمرکز و مقتدر است که در حال حاضر نداریم. در بررسی‌های چند ساله کارگروه، مسئولیت خطیر بیش از پانزده سازمان، ارگان و دستگاه مختلف و حتی چند وزارتخانه در پیشگیری از مرگ خاموش، تحلیل شد. اگر این مسئولان، مسئولیت خود و حقوق مردم را در این زمینه به‌درستی ادا نکنند، مسئول بخشی از حوادث خواهند بود.»

رد پای ابهامی ناشناخته در مرگ و میرهای گازی

اما در حالی بر عواملی همچون ضعف در فرهنگ‌سازی نهادها یا فرهنگ‌پذیری شهروندان، به‌عنوان دلایل احتمالی آمار بالای گازگرفتگی در کشور نسبت به سایر کشورها تأکید می‌شود که پای یک عامل احتمالی ناشناخته‌ی دیگر نیز در میان است؛ این عامل ناشناخته «افت فشار گاز» به‌ویژه در نقاط سردسیر و یا پرمصرف کشور است که بارها از رسانه‌های مختلف منتشر شده ولی اغلب شهروندان کوتاه‌شدن شعله‌های گاز منزل خود را تنها نشانه‌ای برای افت فشار گاز تلقی می‌کنند، غافل از اینکه این تغییر میزان شعله، علاوه بر افت فشار گاز ورودی به وسیله گازسوز، می‌تواند نشانه‌ای از تولید و انتشار گاز منواکسید کربن در محیط خانه و افزایش خطر گازگرفتگی محسوب شود؛ به‌ویژه اگر دودکش و سیستم تهویه هم دچار مشکل بوده باشد.

دکتر جواد نوفرستی، رییس کارگروه پیشگیری از مرگ‌های خاموش در انجمن جامعه ایمن کشور با تأیید این مسئله، معتقد است: «باید در زمان کاهش فشار گاز شهری که وسایل گازسوز نظیر بخاری و آبگرمکن با شعله های کوتاه‌تری کار می‌کنند حساسیت بیشتری نسبت به عملکرد مناسب دودکش‌ها و تهویه هوا داشته باشیم.»

از سویی دیگر، برخی ایرادهای احتمالی در طراحی مشعل های وسایل گازسوز نیز به‌عنوان یک عامل مهم دیگر در فزونی موارد گازگرفتگی در کشور، مطرح است؛ مسئله‌ای که البته با مشکلات عدیده و ضعف واضح در صنعت کشور، جای بحث بسیار گسترده‌تری را می‌طلبد.

همچنین برخی عدم نظارت کافی راه و شهرسازی و نظام مهندسی را بر ایمنی ساختمان‌ها و برخی دیگر نیز عملکرد نادرست سرویسکاران و نصابان غیرمجاز و عدم نظارت کافی از سوی نهادهایی همچون صنعت و معدن و امور صنفی را از جمله عوامل ناامن بودن وسایل گرمایشی می‌دانند.

دفاع مسئولان مختلف ملی و استانی از عملکرد خود در شرایطی است که برخی از مردم، این آموزش‌ها و اقدامات مسئولان را در زمینه فرهنگ‌سازی مطلوب نمی‌دانند. یکی از این شهروندان به‌نام «حمزه» می‌گوید: «من نمی‌دانم این آموزش‌ها کجاست که ما نمی‌بینیم. بیشتر زمان مسئولان به بطالت می‌گذرد و صداوسیما هم با بودجه بیت‌المال در دنیای مطلوب خود به‌سر می‌برد. رسانه‌های دیگر را هم آن‌قدر محدود و وابسته کرده‌اند که برای بقای خود ناچارند به‌جای آگاهی‌بخشی، فقط به تعریف و تمجید از مسئولان بپردازند!»

پیش از آنکه دیر شود…

به‌هرحال، آنچه موجب نگرانی است، اتفاقات دلخراشی است که گاهاً به دلایل بسیار ساده‌ای در مسائل ایمنی، جان شهروندان ایرانی را نشانه می‌رود. حال اینکه ریشه‌ی این وضعیت نامطلوب، نوع نگاه و عملکرد نهادهای دولتی و حاکمیتی، ضعف منابع و شرایط ناگزیر اقتصادی و یا خود شهروندان و فرهنگ‌پذیری ضعیف آنها در این موضوعات است، نیاز به بحث گسترده‌ای دارد که «ریواس» از پیگیری آن دریغ نخواهد کرد. اما آنچه روشن می‌نماید این است که شهروندان، به‌عنوان مهمترین حلقه‌ی زندگی ایمن، خود می‌توانند با رعایت برخی مسائل ایمنی بسیار ساده، فارغ از توجه به هر کمبود یا بی‌تدبیری، جان خود را در برابر این قاتل خاموش، در امان نگه‌دارند. از سوی دیگر، تردید نکنیم که منزل همه‌ی ما، هر لحظه در معرض خطر  خیزِ مرگبار این قاتل خاموش است؛ بر پایه‌ی همین باور، ما هم به شما توصیه می‌کنیم، همین حالا، با یک جستجوی ساده اینترنتی یا مشورت گرفتن از یک کارشناس، برای ایمن‌سازی وسایل گرمایشی خود، اقدام کنید.

انتهای پیام/ سجاد بنام
وب سایت ریواس – هفته نامه ماه رویان