حال و روزی که نه وخامت‌اش آشکار است و نه بهبودش؛ سایه‌روشن‌های وضعیت اقتصادی در ایران

ریواس – سجاد بنام

این روزها، اقتصاد حال و روز عجیبی دارد. وضعیتی که نه بهبودش در زندگی روزمره‌ی مردم خود را آشکار می‌کند و نه بدی و وخامت احوال‌اش در آمارهای رسمی اعلام می‌شود؛ از یک سو، تیم دولت یازدهم وضعیت فعلی را به نسبت گذشته به‌مراتب بهتر توصیف می‌کنند، از سویی دیگر منتقدان عملکرد دولت با بحرانی‌خواندن وضعیت اقتصاد کشور، عملیاتی نشدن وعده‌های رئیس‌جمهور را در بوق و کرنا می‌کنند. این در حالیست که کارشناسان اقتصادی نیز وضعیت شفافی را در اقتصاد ایران نمی‌بینند. هرچند به‌نظر می‌رسد اغلب آنها، با اذعان به وضعیت نامطلوب فعلی، اما در عین حال نسبت به آینده‌ی اقتصاد، با سیاست‌های تیم فعلی و البته رفع برخی موانع و چالش‌های ده‌سال اخیر، بسیار خوشبین هستند.

نامه پرحاشیه ۴ وزیر دولت؛ اذعان به رکود

اگرچه در تلاش ستودنی دولت در مهار تورم و حتی کاهش قابل توجه آن، چندان تردیدی نیست اما بعید است حتی خوشبین‌ترین افراد نسبت به وضعیت فعلی اقتصاد ایران، رکود اقتصادی را لمس نکنند. شاید یک نمونه‌ی آن، انتشار نامه‌ای است که از سوی چهار وزیر کابینه‌ی تدبیر و امید، خطاب به حسن روحانی نوشته شد و در آن وزرای اقتصاد، صنعت، کار و دفاع از رئیس کابینه دولت خواسته بودند که فکری به حال رکود شدید در کشور کند. در این نامه با انتقاد از برخی تصمیمات و سیاست‌های ناهماهنگ دستگاه‌ها، هشدار دادند اگر تصمیم ضرب‌الاجل اقتصادی گرفته نشود، رکود تبدیل به بحران خواهد شد و نوشته شد: «همانطور که مستحضرید از دی ماه ۱۳۹۲ تاکنون بازار سرمایه متاثر از تحولات و متغیرهای کلان بین المللی و داخلی از جمله کاهش بهای نفت و کالای اساسی از جمله فلزات و همچنین تحریم‌ها و برخی تصمیمات و سیاست‌های ناهماهنگ دستگاه‌ها در داخل کشور شاهد افتی کم سابقه گردیده است به نحوی که از دی ماه سال ۱۳۹۲ تاکنون ظرف مدت ۱۹ ماه ارزش بازار بر اساس شاخص قیمت ۴۲ درصد کاهش یافته و به لحاظ افت ارزش، بازار کاهشی معادل ۱۸۰ هزار میلیارد تومان را شاهد است. و امروز در پی دستاورد بسیار ارزشمند و بزرگ هسته ای ملت ایران و در عین وجود پی آمدهای مثبت اقتصادی فراوان آن ابهاماتی نیز در بازار ایجاد شده که باید سریعا واکنش نشان داد.» در این نامه می‌خوانیم: «براساس پیش بینی های بودجه ای شرکت‌ها که در بازار سرمایه موجود است و واقعیت‌های موجود در عملیات صنایع مختلف بورسی در برهه کنونی اگر به صورت ضرب الاجل و براساس قواعد حاکم در شرایط بحران اتخاذ تصمیم نگردد، بیم آن می رود که این رکود تبدیل به بحران و آنگاه بی اعتمادی شود که برای زدودن آثار آن شاید مدت‌ها وقت لازم باشد.»

امیدواری در واکنش رئیس‌جمهور به نامه وزرای‌اش

رئیس‌جمهور نیز در نخستین پاسخ رسمی به این نامه در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: «در برخی از بخش‌های اقتصاد، مردم با یک مشکلاتی مواجه هستند. بازار بورس جزو آنهایی است که مشکل دارد و چند تا وزیر کابینه هم اظهار نگرانی کرده بودند، البته چون برای رسانه‌ها و مردم تازگی داشت، برایشان عجیب و غریب بود اما برای من همان مشکلات  را هم در دولت و هم در طول جلسه اقتصادی هفتگی که وزیر اقتصاد هم عضو آن جلسه است، شفاهی می‌گفتند، و این مباحث مطرح می‌شد.» حسن روحانی تصریح کرده بود که  «بورس مشکلاتی دارد اما همه بورس دست دولت نیست، اصلاً کلاً در اختیار دولت نیست اما دولت می‌تواند به بورس کمک کند و این کمک را خواهد کرد ما آینده بورس، را آینده خوبی می‌دانیم.» در هر صورت، این نامه سرانجام به ارائه دومین بسته خروج از رکود از جانب دولت منجر شد.

در عین حال ادبیات خوشبینانه و امیدوارانه رئیس‌جمهور باعث شد برخی گمان کنند رئیس‌جمهور وضعیت فعلی را در زمینه رکود اقتصادی نیز مطلوب می‌داند. در این حال مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور گفته بود: «منظور آقای روحانی درباره خروج کشور از رکود، مربوط به سال ۹۳ بود و هنوز اقتصاد ایران با مشکل مواجه است. هنوز آن رونق و رشدی که مورد نظر کشور است فراهم نشده اما اینکه ما هنوز در رکود هستیم یا از رکود خارج شده‌ایم در پایان سال با مشخص شدن شاخص رشد می‌توان در این مورد اظهار نظر کرد.»

یک نماینده منتقد: سیاست‌های ضدتورمی دولت، پدر اقتصاد را در آورده است

در هر صورت برخی معتقدند سیاست‌های دولت برای کنترل تورم، اگرچه توانست وضعیت بحرانی را در زمینه تورم تا حدود زیادی آرام کند اما گویا همین سیاست‌ها، ناخواسته در عمیق‌تر شدن رکود در کشور نیز مؤثر بوده است؛ اخیراً ۲۰۵ نفر از نمایندگان مجلس در نامه‌ای به رئیس‌جمهور، حل مشکل رکود بی‌سابقه حاکم بر اقتصاد کشور را خواستار شدند. در این رابطه، محمدرضا پورابراهیمی، نایب‌رئیس کمیسیون ویژه اقتصادی مجلس با لحن تندتری مسئله را بیان می‌کند و با ادعای اینکه سیاست‌های ضدتورمی دولت پدر اقتصاد ایران را در آورده است، می‌گوید: «ما بارها در خصوص بحران رکود و مشکلات ناشی از آن در اقتصاد به وزرای دولت و رئیس‌جمهور تذکر داده بودیم؛ خوشحالیم که بالاخره صدایی (نامه ۴ وزیر به رئیس جمهور) در اعلام این وضعیت قرمز، بلند شد.» نماینده مردم کرمان به دو نگاه اقتصادی متضاد در تیم روحانی بین وزرا و معاونان و مشاوران که منجر به ارائه گزارش غلط به رئیس‌جمهور هم می‌شود اشاره می‌کند و می‌گوید: با سیاست غلط ضدتورمی و بی‌توجهی به رکود، فنر فشرده تورم آماده باز شدن است.»

وزیر اقتصاد: دولت یازدهم هم تورم و هم رکود را مهار کرد

اما علی طیب‌نیا که یکی از نویسندگان آن نامه‌ی هشدارآمیز نسبت به وضعیت اقتصاد بود، این نگاه را هم قبول ندارد و می‌گوید: «اینکه گفته می‌شود دولت فقط به فکر مهار تورم است و رشد اقتصادی را پیگیری نمی‌کند را قبول ندارم. من منکر رکود اقتصادی در دو سال گذشته نیستم اما موضوع دوگانه‌ای مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا باید اولویت تورم باشد یا رکود؟ دولت اولویت را تورم قرار داد زیرا کاهش تورم شرط لازم برای خروج از رکود است. در جامعه ای که بی ثباتی در بازار ارز وجود داشته و تورم بالا باشد، نا اطمینانی از آینده اقتصاد وجود دارد.» وزیر اقتصاد البته در ادامه به دفاع از عملکرد کلی دولت می‌پردازد و با اشاره به مدیریت موضوع ارز سه نرخی و کنترل تورم بیش از ۴۰ درصد، تأکید می‌کند: «دولت یازدهم هم تورم و هم رکود را مهار کرد. ما ۴ فصل متوالی رشد اقتصادی را داشتیم که معنای آن چیزی غیر از خروج از رکود نیست.» طیب‌نیا در عین حال، تصریح می‌کند: «در سال ۹۳ تکانه دیگری را شاهد بودیم که طی آن قیمت محصولات نفتی کاهش یافت و اقتصاد وابسته به نفت در تحریم قرار گرفت و وقتی تکانه تحمیل شد، آثارش را بر اقتصادمان مشخص کرد.»

معاون رئیس‌جمهور: انصاف داشته باشید

اما در آخرین واکنش نسبت به وضعیت اقتصادی کشور، معاون اول رئیس‌جمهور، وضعیت فعلی اقتصاد را تا حد زیادی نشأت گرفته از اقدامات دولت قبل عنوان کرد و گفت: «در شرایطی که از نفت‌های ۱۰۰ دلاری حتی یک دلار هم برای دولت یازدهم باقی نمانده است، امروز با نفت ۳۰ دلاری عده‌ای طلبکار هستند که چرا کشور از رکود خارج نمی‌شود؛ خوب است که انصاف داشته باشیم.» اسحاق جهانگیری ابتدای هفته جاری، با اشاره به اینکه عربستان در سال گذشته کسری ۹۸ میلیاردی خود را از درآمدهای نفتی بالای سال‌های گذشته خود جبران کرده است، تأکید کرد: با این وجود متأسفانه دولت گذشته درآمدهای نفتی را خرج کرده و حتی بدهی‌های بسیاری نیز برای ما باقی گذاشته است؛ ازجمله وزارت نیرو با با ۳۰ هزار میلیارد تومان بدهی تحویل دولت فعلی شده بود.» البته معاون رئیس‌جمهور نیز مانند حسن روحانی به آینده خوشبین است و می‌گوید: «ما هنوز امیدواریم رشد اقتصادی امسال مثبت باشد و معتقدیم آنچه راکه به دست آورده‌ایم مدیون مردم هستیم.»

امیدواری به شروع اثرات مذاکرات طولانی هسته‌ای

همه‌ی اینها در حالی است که دولت در کنار تلاش برای کنترل تورم، خروج از رکود و گسترش رونق اقتصادی را خواسته یا ناخواسته، به مذاکرات هسته‌ای گره زده است. مذاکراتی که شاید طولانی شدن آن باعث شد با وجود پایانی خوش، حتی در برخی زمینه‌ها نتایج معکوسی را از خود نشان دهد. اما شواهد و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این اثر معکوس، کوتاه‌مدت و به‌دلیل انتظار فعالان مختلف اقتصادی بوده و به‌زودی با لغو رسمی تحریم‌ها و افزایش مبادلات اقتصادی ایران و کشورهای دیگر، شاهد گشایش‌های ملموسی در گره‌های در هم تنیده‌ی اقتصاد ایران خواهیم بود.

انتهای پیام/ ماه رویان