- کد خبر : 130223
چاپ این مطلب «ریواس»
یادداشت/ ضرورت استانداردسازی صنایع دستی در استان فارس
پایگاه خبری-تحلیلی ریواس جنوب (rivasjonoob.ir)/
به قلم سمیه حقوقی‌فرد *
سمیه حقوقی‌فرد- مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
صنایع دستی بنا بر تعاریف علمی عبارت است از: مجموعه‌ای از هنر و صنعت که با بهره گیری از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی ساخته میشود به گونهای که ذوق هنری، خلاقیت فکری و مهارت سازنده آن را به نمایش میگذارد و همین عامل وجه تمایز این محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای است، علاوه بر آن فلسفه تاریخی و فرهنگی یک ملت را درخود جای می دهد. در نیم قرن گذشته، صنایع دستی به عنوان یکی از زمینه های فعالیتهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی در جوامع مختلف بوده و از عوامل مؤثر در توسعهی همه جانبهی کشورهای در حال رشد میباشد.
صنایع دستی، هنری مانا است که برنامه ریزی در مسیر آن می‌تواند نتایج مفید بسیاری نه تنها در زمینه فرهنگی بلکه به لحاظ اقتصادی برای کشور به همراه داشته باشد. به راستی که صنایع دستی به عنوان میراث ناملموس فرهنگی و به عنوان قلب تپنده اقتصاد استان فارس می‌تواند نقش قابل توجهی در اشتغال‌زایی، افزایش درآمد و در نهایت موفقیت در بازارهای بین المللی و صادرات داشته باشد.
سال ۱۴۰۰ توسط حضرت آیت الله خامنه ای سال “تولید، پشتیبانیها، مانع زداییها” نامگذاری شده است و پر واضح است که برای تحقق این شعار بایستی به تمام عوامل موثر در تولید ملی و بازارهای داخلی و خارجی توجه شود و در تولید محصولات و خدمات التفات لازم صورت پذیرد که میتوان لازمه این مهم را رعایت استانداردها در تمامی مراحل تولید و عرضه دانست.
دیگر ویژگیهای ارزندهی این هنر سنتی دستی ملموس عبارتند از:
- دارای بار فرهنگی و هویت بخشی به یک جامعه،
- عدم نیاز به سرمایهگذاری کلان و ارزش افزوده فراوان در مقایسه با سایر رشتههای صنعتی،
- قابلیت ایجاد و توسعه کارگاههای کوچک و بزرگ در مناطق مختلف مانند شهر، روستا و حتی جوامع عشایری،
- متکی به مواد اولیه داخلی و سهولت در ایجاد مراکز تولید خودکفای ملی،
- قابلیت ارتقاء میزان سرانه صادرات.
حضور مؤثر همراه با ایده و خلاقیت در انسان سبب تولید آثار هنری می گردد، از این رو از دیگر ویژگیهای صنایعدستی میتوان به مواردی همچون تنوع محصولات به تعداد هنرمندان شاغل، عدم همانندی و تشابه فرآوردههای تولیدی با یکدیگر و تأثیر ذوق و بینش هنرمند در محصول نهایی اشاره کرد.
بر اساس تعاریف علمی استاندارد عبارت است از: اصول علم و فن آوری که در پیشرفت صنعت و اقتصاد نقش به‌سزایی دارد. استاندارد قواعد، مقررات و نظام‌هایی مبتنی بر نتایج علمی، فناوری و تجربه‌های بشری است که به منظور ایجاد هماهنگی، وحدت رویه، افزایش میزان تفاهم، تسهیل ارتباطات، توسعه صنعت، صرفه‌جویی در اقتصاد ملی و حفظ سلامت و ایمنی عمومی به کار می‌رود.
از دید اجتماعی آنچه بر پایه قرارداد، سنت و قانون بوده و اجرای آن مورد پذیرش همه باشد، استاندارد گفته میشود. از دید فنی، وضع قوانین و مقررات برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد می‌گویند. استانداردها دارای چهار محور کاملاً مجزا، یعنی «ماهیت محصولات»، «امور مدیریتی»، «ارزیابی و انطباق‌ها» و «مسئولیت‌های اجتماعی» هستند.
** استاندارد سازی صنایع دستی
در دنیای پیشرفته کنونی، رعایت استاندارد و ارتقای سطح کیفیت محصول و خدمات، که به نوعی مدیریت کیفیت نیز محسوب میگردد، پیش شرط ورود به عرصه رقابت و رمز ماندگاری در بازارهای جهانی است.
صنایع دستی در استان فارس هنری با سابقه طولانی میباشد، به طوری که شهر شیراز به عنوان “شهر جهانی صنایعدستی” در شورای جهانی صنایع دستی به ثبت رسیده. لذا به لحاظ جایگاه ویژه ای که استان فارس در عرصه صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور و جهان دارد بایستی برای کنترل کیفیت محصولات و افزایش فروش داخلی وخارجی برنامه ریزی ویژه ای داشته باشد. بنابراین ضرورت استاندارد سازی صنایع دستی در این استان پهناور قابل مشاهده است.
از جمله فواید استاندارد سازی صنایع دستی میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کسب جایگاه مناسب صنایعدستی کشور و استان در رتبهبندی جهانی،
- ارتقای کیفیت مواد اولیه و مصالح به کار رفته در تولید محصولات،
- افزایش و بهبود ارزش هنری و کیفیت آثارتولیدی به همراه روشهای استاندارد تولید و خدمات،
- ارایه محصولات استاندارد درنمایشگاهها و فروشگاههای داخلی و خارجی همراه باگسترش تجارت بین المللی و صادرات،
- انتخاب معیار مناسب جهت سنجش کیفی آثارتولیدی بنا به آخرین پیشرفتهای علمی، فنی و نیاز مصرف کنندگان همراه با افزایش ارزش افزوده،
- ترغیب سرمایه گذاران وکاهش ریسک سرمایه گذاری در بخش تولید و توسعه پایدار،
- افزایش سرمایهگذاریهای خارجی در بخش تولید و خدمات،
- جلوگیری از تولید ، صدور و فروش کالاهای نامرغوب وتأمین ایمنی محصول و اطمینان خاطر مصرف کننده.
بر این اساس در راستای نیل به اهداف در حوزه صنایع دستی و به منظور ارتقاء کیفیت تولیدات هنرهای سنتی و صنایع دستی استان متناسب با معیارهای پذیرفته شده جهانی، نیاز به تدوین استانداردهای لازم برای مواد اولیه، روش تولید، ابزار آلات و محصولات کاملا محسوس بوده و تدوین آیین نامه ها و استاندارد ویژگی ها ، آیین کار ، روش آزمون و صدور گواهینامه های کنترل کیفیت استاندارد در صنایع دستی با اولویت رشته های بومی، اصیل و مزیت دار استان بر اساس فراوانی و بالاترین نرخ اشتغال در آن بخش ها می‌تواند راهگشای این مهم باشد.
بنابراین ضرورت، تهیه و تدوین استاندارد برای مواد اولیه و روشهای تولید در صنایع دستی را میتوان این چنین تعریف کرد.
مواد اولیه: کیفیت مواد اولیه مصرفی در تولید محصولات، مقولهای است که امروزه در دنیا مورد توجه بوده و درجهان رقابتی بهعنوان یک پیش نیازضروری به شمارمی رود، و غفلت از آن به مثابه افت کیفیت نهایی محصول تولیدی وکاهش فروش بوده و در نتیجه سبب عدم حضور در بازار و تقلیل بهره وری و سودآوری میگردد. کیفیت در تولید آثارصنایع دستی با استفاده ازمواد اولیه مرغوب، ارتقاء تکنیک ها و توجه به ظرایف در امر تولید نشان داده میشود
شیوه های تولید: تحول و دگرگونی در ابزارها و شیوههای آثارتولیدی صنایعدستی به عنوان دستاوردی نوین در این هنر-صنعت، کمک شایانی به شکوفایی رشته های زیرمجموعه موجود در آن کرده و سبب دوام و بقا صنایع دستی استان می گردد. البته این امر تا آن جا قابل قبول است که موجب تغییر ماهیت محصولات سنتی دستی و تبدیل آن به یک کالای ماشینی نشود.
علل استفاده از فن آوری (ابزارها و وسایل ماشینی) در رشته های صنایع دستی:
- عدم نیاز به فعالیتهای سخت بدنی و غیر تخصصی و در نتیجه افزایش میزان تولید،
- تقلیل برخی هزینههای تولید و در نهایت کاهش قیمت تمام شدهی محصول تولیدی،
کارگاههای صنایع دستی: رعایت موارد استاندارد مرتبط با کارگاهها عبارتند از: استاندارد ساختمان کارگاه و سالن کار ، استاندارد تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز، استاندارد انبار مواد اولیه در مسیر فرآیند محصول نهایی. همچنین رعایت موارد استانداردکه شامل تهویه ، نور ، حرارت ، مسائل امدادی و کمکهای اولیه و غیره در جهت کاهش هزینهها، ارتقا بهره‌وری و تأمین سلامت کار در کارگاهها نیز حائز اهمیت میباشد.
** نتیجه‌گیری
تولیدکنندگان بایستی به بازار فروش فراتر از مرزهای جغرافیایی استان و کشور بیندیشند و واردکنندگان نیز باید کالاهای با کیفیت را وارد کشور کنند زیرا ما آن قدر ثروتمند نیستیم که کالاهای فاقد کیفیت کشورهای دیگر را به بازارهای کشورمان وارد کنیم. مصرف کنندگان نیز استانداردها را مطالعه کنند و استاندارد به دغدغه عمومی تبدیل شود و محققان نیز در تهیه و تدوین پیش نویس استانداردها و به روز رسانی آن ها به سازمان ملی استاندارد ایران کمک کنند تا به این ضرورت که تولید هر کالا در کشور دارای یک استاندارد باشد، دست یابیم.
اگر هنرمندان ما محصولات با کیفیت و مطابق استاندارد تولید کنند، مطمئنا محصولات و تولیدات آن‌ها متقاضیان زیادی در بازارهای داخلی و خارجی پیدا خواهند کرد و خریداران صنایع دستی به ویژه گردشگران داخلی و خارجی با اطمینان می‌توانند نسبت به خرید یک کالای هنری با کیفیت اقدام نمایند.
از جمله اقداماتی که در راستای اجرای استاندارد محصولات صنایع دستی می‌تواند مؤثر میباشد:
- آموزش در زمینه استاندارد سازی محصولات، مواد اولیه، شیوه های تولید و تجهیزکارگاههای تولیدی بر طبق اصول استاندارد.
- اولویت تدوین استاندارد ویژگی ها، آیین کار و روش آزمون دررشته های بومی استان و ترغیب تولیدکنندگان و هنرمندان جهت اخذ نشان استاندارد،
- ارائه نشان تشویقی استاندارد به آثار هنرمندان با بالاترین رتبه صادرات سالانه ،
- تشویق و ترغیب تولیدکنندگان و هنرمندان براساس سیاستگذاری مناسب و معیارهایی از پیش تعیین شده برای اخذ نشان استاندارد،
- به کارگیری روش آزمون استاندارد رشته های اولویت دار استان در زمان برگزاری آزمون های مرتبط.
در پایان میتوان با تاکید برشعار روز جهانی استاندارد در سال جاری اینچنین عنوان کرد که استانداردمداری می‌تواند “چشم انداز مشترک برای جهانی بهتر” در ارائه انواع خدمات و تولید محصولات با کیفیت و همچنین معیاری ارزشمند و تاثیرگذار برای انتخاب آگاهانه مصرف‌کننده باشد.
استانداردسازی صنایع دستی ضامن توسعه و زبان مشترک کیفیت و مرغوبیت کالاهاست و بدون شک تولید یک محصول مطابق با اصول استاندارد می‌تواند نقش موثر و تعیین کننده ای در جهش تولید برای رقابت پذیری و ورود به بازارهای صادراتی ایفا کند.
* سمیه حقوقی‌فرد- مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
پایان/
