یادداشت آموزشی/ عوامل مؤثر بر گرایش نوجوانان به استعمال دخانیات

به قلم دکتر سید فاضل زینت مطلق/

سیگار یکی از عوامل تهدیدکننده‌ی سلامت است که ۹۰ درصد از مصرف کنندگان آن در دوران نوجوانی (۱۰ تا ۱۹ سالگی) به آن مبتلا می شوند.
برای شروع استعمال دخانیات، طیفی از فاکتورها شامل فاکتورهای فردی، فرهنگی، اجتماعی و محیطی دخیل هستند.

استعمال مداوم سیگار در یک فرد جوان تنها یک اتفاق نیست، بلکه مجموعه ای از مراحل است که از نوجوانی به صورت مصرف تفریحی و تفننی آغاز شده و به سمت استعمال مداوم و اعتیاد به مواد دخانی در بزرگسالی هدایت می شود.

این فاکتورها در پسران و دختران و در مراحل گوناگون، ممکن است آثار مختلفی داشته باشد؛ برای مثال، تأثیر خانواده در مرحله اولین تجربه سیگار نسبت به مرحله  مصرف  مداوم، بیشتر و مهم تر است.

عدم موفقیت در تحصیلات، روحیه سرکشی، اعتماد به نفس پایین، عدم توانایی در ایجاد ارتباط با دیگران و منزوی بودن، نداشتن توانایی مقابله با فشار دوستان، دانش ناکافی و نگرش غلط در مورد خطرات سیگار برای سلامتی از جمله فاکتورهای شخصیتی محسوب می شوند.

از فاکتورهای اجتماعی و فرهنگی می تواند فشارهای خانوادگی و داشتن رابطه ضعیف با والدین، فشارهای اجتماعی را می توان نام برد.

داشتن رابطه ضعیف با والدین در شروع مصرف سیگار بسیار مؤثر است، این تأثیر در دختران و پسران تفاوت دارد. برای مثال، مصرف سیگار توسط والدین دختران را بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد، در حالی که مصرف سیگار توسط برادر و خواهر که به نظر می رسد اثر قویتری نسبت به مصرف سیگار  توسط والدین داشته باشد، پسران را بیشتر تحت تأثیر قرار می دهد. علاوه بر این داشتن دوستان سیگاری و تعارف سیگار توسط همسالان، از عوامل عمده و بسیار مؤثر در گرایش نوجوانان به سیگار است.

از عوامل تاثیر گذار دیگر در گرایش نوجوانان به مصرف سیگار می توان به فاکتور های محیطی از جمله  محرومیت های اجتماعی و اقتصادی )فقر(، در دسترس فروش مواد دخانی به نوجوانان، ارزان بودن آن، تبلیغات سیگار در رسانه ها، رواج فروش سیگار به صورت علنی اشاره کرد. از بین این عوامل محرومیت های اجتماعی و اقتصادی )فقر(، در دسترس فروش مواد دخانی به نوجوانان، ارزان بودن آنها جزء  فاکتورهای مؤثر و مهمی برای مصرف سیگار به صورت مداوم هستند. و تبلیغات سیگار در رسانه‌ها نیز اثر محرک دارد و می تواند جوانان را از مرحله اولین تجربه سیگار به مرحله مصرف مداوم بکشاند.

عوامل مؤثر بر ترک استعمال دخانیات

صرفا داشتن آگاهی در مورد سیگار نمی تواند مانع از ابتلای نوجوانان به آن شود، ایجاد نگرش و مهارت برای مقاومت در برابر وسوسه یا تعارف استعمال سیگار در نوجوانان از مواردی می باشد که باید به آنها توجه شود.

علاوه بر تعیین حیطه های آموزشی برای پیشگیری از ابتلای نوجوانان به مصرف سیگار و سایر مواد دخانی، باید به شرایطی که موجب پذیرش آموزش می‌شود و همچنین تأثیر آموزش و ماندگاری آموخته ها در ذهن مخاطبان و مطابقت آموزشها با الگوهای فرهنگی حاکم بر گروه های هدف نیز توجه کرد.

تأثیر طولانی مدت سیگار بر سلامت جسمی، به تنهایی، مانع از آغاز مصرف سیگار توسط نوجوانان نمی شود. تأکید بر آثار زودرس بهداشتی مؤثر بر روابط بین فردی نوجوانان، عامل مؤثری برای ترغیب آنان به زندگی عاری از دخانیات است.  برخی نوجوانان تحت تأثیر تبلیغات صنعت دخانیات، مصرف سیگار و سایر مواد دخانی را عامل جذابیت، آزادی، رهایی، زیبایی، هوش و قدرت جنسی می دانند و فکر می‌کنند همه همسالان آنها سیگاری هستند. فشار همسالان درکنار تبلیغات صنعت دخانیات موجب آغاز و تدوام مصرف سیگار توسط نوجوانان می شود. در طراحی فرآیند آموزشی برای ترویج زندگی عاری از دخانیات در بین نوجوانان باید نگرش های منفی ترغیب کننده نوجوانان به استعمال دخانیات را با جلب مشارکت همسالان نوجوان مروج زندگی عاری از دخانیات خنثی نموده و مهارت مقاومت در برابر فشار همسالان سیگاری را در نوجوانان ایجاد نماییم.