ریواس جنوب معرفی جاذبه‌ی گردشگری «شهر باستانی بیشاپور» در استان فارس

پایگاه خبری-تحلیلی ریواس جنوب (rivasjonoob.ir)/

پایگاه خبری تحلیلی ریواس جنوب هر هفته شما را با یکی از جاذبه‌های گردشگری زیبای استان فارس آشنا می‌کند؛
این هفته به توصیف «شهر باستانی بیشاپور»، در استان فارس، می‌پردازیم.

بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در بخش مرکزی کازرون و در شمال غرب آن در استان فارس است که در زمان ساسانیان ساخته شده‌ و امروزه ویرانه‌های آن برجای مانده‌است. بیشاپور با دویست هکتار وسعت، به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده‌است و از شهرهای مهم و خوش آب‌وهوا و دارای طراحی و مهندسی ویژه آن روزگار بوده است.

علاوه‌براین، بیشاپور گنجینه‌ای از آثار ارزشمند آن دوران مانند معبد آناهیتا است و یکی از کهن‌ترین شهرهایی است که پیشینه‌ی ساخت آن به‌ صورت مکتوب در سنگ نوشته‌ای محفوظ مانده است.

در ادامه، با پایگاه خبری – تحلیلی ریواس جنوب همراه باشید تا به معرفی شهر باستانی بیشاپور در استان فارس بپردازیم:

دیوار جنوبی معبد آناهیتا در شهر تاریخی بیشاپور

معرفی شهر باستانی بیشاپور

بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در بخش مرکزی کازرون و در شمال غرب آن در استان فارس است که در زمان ساسانیان ساخته شده‌ و امروزه ویرانه‌های آن برجای مانده‌است و در ۱۳۹۷/۰۴/۰۹ به ثبت نهایی در میراث جهانی یونسکو در اجلاس بحرین رسید. بیشاپور یکی از کهن‌ترین شهرهایی است که پیشینه‌ی ساخت آن به‌ صورت مکتوب در سنگ نوشته‌ای محفوظ مانده است.
بیشاپور از شهرهای دارای طراحی و مهندسی ویژه روزگار خود بوده‌است. در کتاب‌های تاریخی، نام این شهر با عنوان‌های بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و «به اندیوشاپور» ضبط شده‌است. شهر بیشاپور مرکز ایالت و کوره اردشیرخوره بوده‌است. بیشاپور تا قرن هفتم هجری آباد و مسکونی بوده‌است و پس از آن ویران شده‌است. بیشاپور گنجینه‌ای از آثار ارزشمند ساسانی مانند معبد آناهیتا است. سبک معماری بنا شیوه پارتی است.
امروزه پس از سال‌ها که از آغاز کاوش‌های باستان‌شناسی در بیشاپور می‌گذرد بسیاری از بناهای برپای آن زمان فروریخته و تهرنگ معماری آن در زیر آوار فروریخته بناها مدفون مانده‌است از اینرو کمتر می‌توان سیمای آن روز شهر را دید و از هیئت عمومی بناهای نیمه بر پای آن مبهوت ماند. کاخ شهر بیشاپور در ورودی شهر از طریق دروازه شرقی به صورت انبوهی از ساخت و سازهای معمارانه برپا شده که مطلوب شهرهای امپراطوران رومی بوده‌است.

شکل‌گیری بیشاپور

بیشاپور با دویست هکتار وسعت، به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده‌است و از شهرهای مهم و خوش آب‌وهوا و دارای طراحی و مهندسی ویژه آن روزگار بوده است. پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهری بنا کنند. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را بر این شهر نهاد. معماری از اهالی سوریه قدیم به نام اِپسای ( آپاسای، اپاسای) برای ساخت شهر تازه انتخاب شد.

پیشینه کاوش‌های باستان‌شناسی

در بین سال‌های ۱۳۱۹ – ۱۳۱۴ خورشیدی برای نخستین بار ژرژ سال و رومن گیرشمن، نمایندگان اعزامی از موزه لوور، اقدام به کاوش باستان‌شناسی در این شهر تاریخی کردند. آن‌ها بنای رفیع و چهار گوشی را که با سنگ‌های «دوجداره» ساخته شده بود، آتشگاه نامیدند و تالار عظیم و سر پوشیده وسیعی را به نام کاخ اختصاصی و مکان دیگری را به نام جایگاه نذورات و یک ایوان مزین به موزاییک را به دنیای باستان‌شناسی و تاریخ معرفی کردند. این حفاری‌ها ادامه نیافت و برای مدت ۳۰ سال متوقف گردید.
سرانجام اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه تصمیم گرفت با اعزام یک گروه باستان‌شناسی ایرانی به سر پرستی دکتر سرفراز عملیات کاوش در بیشاپور را به منظور روشن ساختن چگونگی حفاری‌های گذشته و ظاهر ساختن اسکلت این شهر آغاز نماید. در بهمن ماه ۱۳۴۷ هیئت باستان‌شناسی در شهر شاپور مستقر گردید و شروع به کار کرد. این عملیات حدود ۱۰ سال به طول انجامید که با تلاش هیئت باستان‌شناسی، برج و باروی شهر، معبد آناهیتا، کاخ شاپور، مسجد دوره اسلامی، ستون‌های یادبود و برخی آثار ارزشمند دیگر سر از خاک بیرون آورد. عملیات این گروه نیز در سال ۱۳۵۷ متوقف گردید.
مجدداً در بهمن سال ۱۳۷۵ عملیات حفاری این شهر به سر پرستی دکتر سرفراز آغاز گردید اما در اردیبهشت ۱۳۷۶ متوقف ماند. پس از آن چند فصل حفاری توسط آقایان مهندس مهریار و نوروزی صورت گرفت و از سال ۱۳۸۲ مهندس امیری به عنوان مسئول پروژه بیشاپور تعیین شده‌است.

معماری و طرح بنای شهر بیشاپور

شهر بیشابور با روش مهندسی یونانیان که توسط هیپوداموس ابداع شده بود در زمینی مستطیل به گونه‌ای طراحی شد که چهار دروازه و دو خیابان آن، یکدیگر را قطع می‌کردند. یکی از خیابان‌ها در جهت شمال به جنوب و دیگری شرق به غرب است و هر کدام در انتها به یکی از دروازه‌های شهر منتهی می‌شده‌اند. دروازه غربی، ورودی اصلی شهر بوده‌است.
شهر بیشاپور از دو بخش اصلی تشکیل شده‌است:
ارگ سلطنتی شامل آثار شاخصی مانند معبد آناهیتا، تالار تشریفات شاپور، ایوان موزائیک، کاخ به والرین.
منطقه عامه‌نشین شامل خانه‌های مسکونی، گرمابه، کاروانسرا و بازار.
بیشاپور توسط کوه، رودخانه، دیواره‌های قلعه و خندق محافظت می‌شده‌است.

موقعیت جغرافیایی

بیشاپور در کنار رود شاپور قرار گرفته‌است و از جاهای دیدنی کازرون به شمار می‌رود و در کنار دره چوگان واقع است. این شهر تاریخی که حدود دویست هکتار وسعت دارد در فاصله ۲۳ کیلومتری شمال غربی شهر فعلی کازرون قرار دارد.

گرامیداشت ثبت ملی شهر تاریخی بیشاپور

شهر تاریخی بیشاپور در ۲۴ شهریور ماه سال ۱۳۱۰ خورشیدی، به شماره ۲۴ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.

دانستنی‌ها

اداره راه و ترابری استان فارس در نظر داشت جاده شاهپور به نورآباد ممسنی را که شهر تاریخی بیشاپور را به ۲ نیم می‌کند تعریض کند اما با اعتراض سازمان میراث فرهنگی، سرانجام عبور ماشین‌های سنگین از این محل ممنوع شد و هرگونه عملیات راهسازی منوط به نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گردید.

شهرسازی

فاصله زمانی بنیاد بیشاپور با بنیاد فیروز آباد کمتر از یک ربع قرن است. بنیادی که پسر به وجود آورده با بنیادی که پدر خلق کرده هیچ شباهتی ندارد. شهرکی که شاپور دستور ساخت آن را داده حتی ملهم از هلنی نیست، و با فرض یک بازگشت در شهرسازی که پارس در زمان سلوکی‌ها شناخته، این امر را خواهیم پذیرفت که بیشاپور یک شهر یونانی نیست زیرا تعادل آن توازی آن و گزینش شرایط طبیعی برای مقر شهر و آکروپل آن، محورهای مبتنی بر خط صاف و زوایای قایمه موید روحیه‌ی رومی است.

آکروپل

همه‌ی محوطه‌ها برای خود آکروپل دفاعی نمی‌ساختند ساختن چنین آکروپل کار حکومت خواص و نیز حکومت سلطنتی است در حالی که حکومت‌های مردم سالاری یا دموکراسی ترجیح می‌دهند در دشت زندگی کنند. به نظر می‌رسد که سازندگان آکروپل با اصول دژسازی که ایران از زمان‌های قبل به آن عمل می‌کرده بیگانه نبوده و آن‌ها را پذیرفته‌اند.

نقش برجسته ساسانی بیشاپور شهرستان کازرون

نقش برجسته‌های بیشاپور

موضوع نقش برجسته‌ها همیشه روی یک سطح آزاد و آرمانی ظاهر و گسترده شده‌است. به نحوی که این نثر تاریخی هرگز دارای آن فحوای کلامی نیست که بیانگر آثار یا چشم‌اندازهایی باشد که پیروزی‌ها در آن‌ها به دست آمده‌است. بین پنج موضوع پنج نقش برجسته شاپور نوعی موازات و همسانی شامل صحنه‌هایی است که بیانگر یک نوع اعمال است. پراکندگی این صحنه‌ها در محوطه‌هایی است که گاهی بسیار دور از یکدیگر قرار دارند ولی این دور بودن موجب ایجاد تنوع حالات در افراد و صحنه‌ها نمی‌شود مانند حالات فیلیپ عرب.

آثار باستانی شهر بیشاپور

شاهکار حجاری‌های عصر ساسانی در تنگ چوگان در مجاورت شهر بیشاپور و بر کرانه رودخانه شاپور باقی‌مانده است و امروزه از دیدنی های استان فارس به شمار می‌رود. شش نقش برجسته در دو طرف تنگ چوگان حجاری شده است، نقش‌ها بیانگر پیروزی‌ها و تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی است از مجموع شش نقش، سه نقش بیانگر پیروزی شاپور بر والرین امپراطور روم است و سه نقش دیگر مربوط به پیروزی بهرام دوم بر یاغیان، تاج ستانی بهرام اول از مظهر اهورامزدا و پیروزی شاپور دوم بر یاغیان و دشمنان است.

منطقه باستانی بیشاپور مشتمل بر سه بخش اصلی است:

شهر بیشابور
قلعه (دختر) با نقش برجسته‌های ساسانی.
دره رودخانه بیشاپور.

در این ناحیه آثار دیگری مانند قلعه دختر، قلعه پسر و نقش‌های تنگ چوگان قابل اشاره هستند.

برخی تک اثرهای به جای مانده از شهر باستانی بیشاپور عبارت‌اند از:

معبد آناهیتا
کاخ والرین
ایوان موزائیک
ستون‌های سنگ یادبود بیشاپور

معبد آناهیتا

در کنار کاخ شاپور در دره بیشاپور اتاق چهارگوش بزرگی وجود دارد که به نام معبد آناهیتای بیشاپور خوانده می‌شود. این معبد به صورت مکعبی بوده که هر ضلع آن نزدیک به ۱۴ متر است و از سنگ‌های تراشیده شده و بدون ملات و دو جداره ساخته شده و به سبک معماری هخامنشی است که با بست‌های آهنی به یکدیگر متصل شده‌است. این معبد در فرورفتگی ۶ متری از روی زمین واقع شده و پلکانی از کاخ به آن متصل بوده‌است. معبد فاقد سقف است و هدف این بوده که آب رودخانه شاپور که در فاصله ۲۵۰ متری آن جاری است به درون معبد آورده تا پس از جریان به درون معبد به وسیله قناتی خارج گردد.

نقش برجسته‌ی دارابگرد

اسب پادشاه حیوان بزرگی است که به سنگینی روی چهار پای خود ایستاده‌است. نقش برجسته دارابگرد برخلاف سایر نقش برجسته‌های شاپوری، تنها نقش برجسته ایست که حیوان را در حالی نشان می‌دهد که دو پای جلویی خود را به صورت صاف و مستقیم روی زمین نهاده‌است. در جاهای دیگر قاعده چنین است که یکی از پاهای جلویی از زمین بلند شده‌است. بر پیشامی این اسب نیز یک کاکل قرار دارد. از بین رفتن سلسله پادشاهی سورها به مدت یک سوم قرن اغتشاش عمیقی را در امپراتوری روم به دنبال داشت که با کودتای نظامی و با جنگ‌های ناگوار پارسی‌ها و بربرها و همچنین شیوع طاعون ضعیف تر شده بود.
در سال ۲۳۹ هترا شهر قلعه‌ای به دست پارسیان افتاد منابع برای نسبت دادن این پیروزی به اردشیر یا شاپور توافق ندارد که این امر قابل درک است زیرا هر دو نفر اینها در قدرت سلطنت شریک بودند.

جایگاه نذورات بیشاپور

جایگاه نذورات به ستون‌هایی اطلاق می‌شود که در حاشیه خیابان شرقی-غربی که از مرکز شهر می‌گذرد و خیابان شمالی و جنوبی را قطع می‌کند قرار دارند. بر روی این دو ستون کتیبه‌ای به خط پهلوی اشکانی و ساسانی وجود دارد که در واقع سند تاریخی شهرسازی بیشاپور است که متن آن بدین شرح است: «در فروردین ماه سال ۵۸ از آتش اردشیر (در) سال ۴۰ از آتش شاپور از آتش‌های شاهی (در) سال ۲۴ این تصویر پیکره به بغ مزداپرست شاپور شاهان شاه ایران و انیران که چهره از ایزدان دارد فرزند به بغ مزدا اردشیر شاهان شاه ایران که چهره از ایزدان دارد نوازنده خدایگان پاپک شاه (این) کار اپسای دبیر از شهر حران از خاندان خویش و بدین روال زمانی به بغ مزدا شاپور شاهان ایران و انیران که چهره از ایزدان دارد (بدین جا آمد) و زمانی که شاهان شاه این پیکر را دید (ایستاده) به اپسای دبیر سیم و بندگان و کنیزان و باغ‌ها و دارائی بخشید. تندیسی از شاپور اول در میان این دو ستون وجود داشته است که متأسفانه با گذشت زمان از بین رفته است. ارتفاع این ستون‌ها از کف تا انتها به حدود ۹ متر می‌رسد.

تالار تشریفات بیشاپور

تالار عظیم تشریفات در جنوب شرقی معبد آناهیتا قرارگرفته است .مساحت تالار تشریفات ۷۸۱ مترمربع است. شاید بتوان آن را در ردیف اولین و بزرگ‌ترین آثار معماری گنبد دار زمان ساسانی محسوب کرد. این تالار مرکب از چهار ایوان متقابل و متقارن است که بر فراز آن گنبدی شلجمی شکل که ۲۵ متر ارتفاع داشته قرار دارد. صحن مرکزی تالار به صورت مربع شکل است. این بنا دارای ۶۴ طاقچه است که با موتیف‌های مختلف گچ‌بری نظیر برگ کنگر، برگ مو (درخت انگور) و نقوش تزئینی به صورت طرح‌های چلیپا شکل، که نشان‌دهنده خلاقیت معماران عصر ساسانی است تزئین یافته و با گچ‌بری‌های زیبا تزئین شده است.

ایوان موزاییک بیشاپور

ایوان موزاییک دارای ۲۵/۱۱ متر طول و ۶/۱۰ متر پهناست و با طاق هلالی شکل پوشش یافته بود. در کف این ایوان با موزاییک‌های رنگین که با طرح‌های تزئینی منقوش شده مفروش بوده است. این موزائیک‌ها که از ارزشمندترین و نفیس‌ترین آثار به‌ دست‌ آمده از شهر بیشاپور است زینت بخش موزه‌های لوور پاریس و موزه ایران باستان تهران است. رنگ‌های به کار رفته در این موزاییک‌ها و طراحی زیبای آن بسیار چشمگیراست به‌طوری که مجموع این موزاییک‌ها به صورت یک فرش یکپارچه زیبا به نظر می‌رسید. هنوز آثار کمی از این نوع موزاییک‌ها به صورت نواری در کناره‌های دیوار این ایوان وجود دارد.

مسیر و نحوه‌ی دسترسی به شهر باستانی بیشاپور در نقشه

فاصله شیراز تا شهر باستانی بیشاپور کازرون در نقشه

ایران، استان فارس، در حدود ۱۵ کیلومتری کازرون، مجاورت رود شاپور؛ ۱۴۵ کیلومتر، ۲ ساعت و ۱۸ دقیقه

امیدواریم از این مطلب استفاده کرده باشید و از سفر کردن به این طبیعت دل‌انگیز لذت ببرید. اگر از خواندن توصیف زیبایی‌های شهر باستانی بیشاپور علاقه‌مند شدید که این منطقه‌ی زیبا و خوش آب‌وهوا را ببینید؛ پس بی معطلی بساط سفر را مهیا کنید و آماده‌ی رفتن به دامان طبیعت شهر باستانی بیشاپور شوید. سفر خوبی را برای شما آرزومندیم.

برای آشنایی بیشتر با مناطق گردشگری موجود در شهر شیراز و استان فارس، همچنان با پایگاه خبری – تحلیلی ریواس جنوب همراه باشید.

چنانچه نظر و یا تجربه‌ی سفر به شهر باستانی بیشاپور استان فارس را دارید، آن را برای ما و سایر مخاطبان ریواس جنوب به اشتراک بگذارید.